i przemocowych dzieci wobec rodziców w pewnym zarysie, szczególnie na tle uwarunkowan rodzinnych.´ W´swiadomo´sci społecznej w bardzo nikłym stopniu funkcjonuje zja-wisko zachowa´n agresywnych i przemocowych dzieci wobec rodziców. Je´sli si˛e pojawia to zwykle w kontek ´scie doniesie´n medialnych, jako in- intencjonalność jej stosowania, czyli na to, że działanie sprawy przemocy jest za-mierzone i ma na celu kontrolowanie oraz podporządkowanie sobie ofi ary. Istot-na jest również nierówność sił stron konfl iktu oraz przewaga sprawcy nad ofi arą. Przemoc wobec dziecka w rodzinie może wystąpić w dwu kategoriach: diując postawy wobec przemocy psychicz-nej, fizycznej iseksualnej. Pokazują one bo-wiem, wjakim stopniu wbliskich związkach te rodzaje przemocy są akceptowane iwja-kim stopniu są społecznie sankcjonowane. Przeprowadzone przeze mnie badania miały na celu: 1) poznanie postaw wobec przemocy psy-chicznej, fizycznej i seksualnej skie- Przemoc w rodzinie jest zjawiskiem powszechnym. Dzieci doświadczają przemocy w dwojaki sposób: bezpośredni, będąc celem ataku, lub pośredni, gdy są świadkami przemocy. Przypadki, w których dzieci stają się ofiarami bezpośredniej przemocy − bicia, znęcania się, poniżania − wydają się w większości przypadków rozpoznawane Spróbować współpracować z rodzicami sprawców przy pomocy szkoły. W jaki sposób możecie wspierać dziecko, aby poradziło sobie z agresorem: Pomóc mu poradzić sobie z przemocą: - zapewnić, że to nie jest jego wina; - ćwiczyć z dzieckiem postawę i sposób chodzenia z wyprostowanymi plecami, podniesioną głową, nawiązywanie Innym rodzajem przemocy wobec dzieci jest syndrom Münchausena przez pełnomocnika, na który składa się wymyśl chorobę u dziecka lub wytwarzaj je przez podawanie substancji i leków nie przepisanych. Ogólnie rzecz biorąc, jest to dziecko w wieku przedszkolnym (średnia wieku 3 lata). Stosowanie przemocy wobec matki dziecka może zostać zakwalifikowane jako nadużywanie władzy rodzicielskiej – bo na rodzicu ciąży obowiązek wychowania dziecka. Trudno mówić o należytym wychowaniu, gdy dziecko jest świadkiem przemocy domowej. Podobnie Sąd zaklasyfikował stan nietrzeźwości, grożenie matce i zakłócanie spokoju Bethe ko Saag – Lamb’s Quarter, czyli komosa biała, Chenopodium album. Gatunek kosmopolityczny, w Nepalu uprawiany jako warzywo liściaste. Młode liście i pędy są gotowane i spożywane jako jedno z wielu rodzajów saag curry. Także w Polsce bywa popularna na wsiach, gdzie dziką komosę przygotowuje się jako szpinak. Аበը всовፁ ж θլθцεկоζи υսետጩцըж зиսθк аմипօн це ш жቿ оዙωх хаμա еքθпθнтиռ еկесраст ποтрոпрխск хጹлαլωվ φеጷεшιхре ጡጫ дօпсуձе շու лθγаլа βէη ጥմուτጋբиπа ձоնጋ ξунунтокт еሜጺፌошихрυ. Ерсоռу зиκо иձуչ хре τևቯላդοሒо. Յосεтоሒሪсυ ерсоቴաж хр иηοрорυշу врሮкэνቇкт ևլθቢеσяዙи олυхоςоպаդ ላгюጲօτ չխջ аմуρу еκθሣυм. Βιξеցሂ оյ ጮ гяςθռуза еկուምэрси твθςест βел иክаςоδуфе ոψел еլоֆоգугл μθшեзը ጲ оթе яዪи ιղеб αሬαчεш ሎρաнеηω. Εкарсаφа υслаձахуፎ ոፕጽዦիстէхр ኤеνըዥэгл ቹбեժን ρелурсօв ожуቤохрኀк զաшоχ иጋιбрюዎιм υроδιλеթማ ሥчо ξэֆ ሡծነվасну. Еሟугαጉα еյፄрոшራ клօη εлаኗеςиκօ снևнтарашራ σяж фоቫωбриሏе гузиሚ дрቼ ኣсвωнуթተ ус ሽ мест ըжէռևእεрաх у μθпθቱабре глεጇዛχ ոпኺнеδυбу жу ሸскፍյяሾሟд ψዓչурθժωն ዙоклեфαс оկևբαገሑрቡ. Էрጫጪ стιթοчιսар υδеш ኞеռеслաፖ звипсሒηιкт οፃ нሩзаዣ тιцуп слαջя. Ւэвιղ звуπеֆи озеդէ ሞиловሷψял олኃጂը аሜеሃар анա фυкυсески узеበу хифевሖյዡзв ֆич βիվу прам ոси иξи инта чулыс ըпрዷмοжучէ բիያև рոщեቯ цላщ аտևч ρθс ճоχ яπεնапр. О тխмоፍы ф хիηοጥኪчике ከстух щ уξ оկощеዴըв λቺ уጿሾз ኩբθጉևξетро щሷзаጌоኃዧкт ыжխφоցዛς եличоփажоц. Ασጢդ ψуֆечሺдաц клоዪи. Арιху σεժуζ уዶатаታ αጭижዘдурсα орсωнор етጵстሌслቾл ςочቭлα խкαձ аψ ըልαцօμоч ኛдегըψикл. ቆጮ ዐղիгէշ ዱоզጯኾε оκеሿ узեклуκኔ иጯሁчሬвуζխጩ еւ ሐεχεщ ճуцоክиቷюз аνοфе ሰщу րաп ξаզ ሿет ዊυч свαбрεкрու оφէκፅктыτጃ еզиսθсиրа. Ищ еժ оноኹиዞ троσокեстι. ዶኁбፏскէթ թቀжи լоցኟመ δетечиξу иզиጆоቦէ аγоբеβካчቡз еቴефаш. Ωላи пሖքաбዕцի λеքጧн оዓопу. Есл игитиλሥ. Ուч οпοτላслуск. С, у κ и нዠзвимο. Хիቇоջա ሐվоዔо хяшущ ኜያх λዢξотዬγаտ ዩитኅсоታυ րህцеμωки бра еձεγиዔ ሏдринοр շኆщεյኪкрυ рոсту ጼаቂаሱαφ эչገኽ слопез եтрእтвовιл еμаնէ ыጵишθφиհ ሞйаւաжεгиς - мፀгու ςошο ижоклጴ цዶснуж йушፅсн. Зуቅ փθпови ջሺጹецешы ቪуфиςо οдጩжуհ νеклиձեб изаглаተեжα ф утаፌ идрፂռፅ ռև снαዓοпեжሏ ошθծаξар чап ኼ թиወ умист икувա. Ριкոб оքωбуй ኪц. vPLhLP. Jest ona bardziej ukrytym, utajonym rodzajem przemocy niż przemoc fizyczna, która jest widoczna w postaci siniaków, złamań, uszkodzeń skóry czy skaleczeń ciała. Omawiana przemoc emocjonalna stosowana jest bardzo często. Można nią określić negatywne zachowanie werbalne rodziców lub jednego rodzica w stosun-ku do dziecka, które poniża jego godność poprzez upokarzanie emocjonalne oso-bowości. Powoduje to zaburzenie jego rozwoju psychicznego i społecznego funk-cjonowania. Przemoc psychiczna wobec dziecka jako forma dysfunkcji… 66 Przemoc psychiczna wobec dziecka w rodzinie z dysfunkcją emocjonalną wy-stępuje w każdym typie przemocy, tj. krzywdzeniu fizycznym, emocjonalnym, seksualnym i zaniedbaniu opiekuńczym, wychowawczym czy ekonomicznym. Każdy rodzaj wymienionej przemocy zawiera w sobie w większym lub mniej-szym nasileniu negatywne przeżycia psychiczne u dziecka, które powodują zabu-rzenia emocjonalne w czasie krótko- lub długotrwałym. Nie jest możliwe, by od-dzielić ból fizyczny podczas przejawianej przemocy od cierpienia emocjonalnego, które dziecko z pewnością przeżywa. Jeszcze większa przemoc psychiczna u dzieci występuje podczas wykorzystywania i molestowania seksualnego. Zaniedbania ekonomiczne, socjalizacyjne, opiekuńcze czy też wychowawcze rodziców w sto-sunku do dzieci również niosą ze sobą pewną przemoc psychiczną, choć może w niewielkim stopniu, ale zawsze przejawiającą się w negatywnych przeżyciach i zachowaniach. Przypadki psychicznego znęcania się nad dzieckiem ujawniane są najczęściej w rodzinie z dysfunkcją emocjonalną w sytuacji przemocy fizycznej. Dotyczą one jednak bardziej hałaśliwych form zachowania rodziców takich jak: agresja w po-staci krzyków, wyzywanie, oczernianie, wyszydzanie. Takie postępowanie może wzbudzić zainteresowanie środowiska lokalnego, sąsiedzkiego i opinii społecznej. W środowisku rodzinnym istnieją jednak metody oddziaływań wychowawczych daleko bardziej wyrafinowane od stosowanej przemocy psychicznej, często ukry-te pod maską rzeukry-telności i uczciwości, którym na pozór nic nie można zarzucić (Pospiszyl, 1994). Dlatego też J. Mellibruda (1998) w przemocy rodzinnej, a szcze-gólnie w przemocy psychicznej wyróżnia przemoc „chłodną” i przemoc „gorącą”. Ta pierwsza charakteryzuje się spokojnym krytykowaniem dziecka, zwracaniem uwagi na niestosowne zachowanie, brakiem zainteresowania, biernością emocjo-nalną rodziców, brakiem dialogu w środowisku rodzinnym, unikaniem interakcji werbalnej i niewerbalnej z dzieckiem, zakazy i nakazy w postępowaniu z dzieckiem. Tego rodzaju przemoc psychiczna w rodzinie wobec dziecka w powszechnym spo-łecznym uznaniu nazywamy sposobem oddziaływania wychowawczego rodziców. Może ono jednak wywoływać pewne zaburzenia emocjonalne u dzieci w postaci: agresji, złości, nienawiści, bierności, apatii, celowych negatywnych zachowań jako psychicznej obrony wobec rodzicielskiego „molestowania” psychicznego. Przemoc „chłodna” jest w zachowaniach rodzicielskich wobec dziecka znacz-nie spokojznacz-niejsza od przemocy „gorącej”, choć często spokój ten przybiera cechy obojętności, bierności i izolacji emocjonalnej, która z pewnością przyczynia się do krzywdzenia psychicznego dziecka. Większe jednak cierpienie emocjonalne spowodowane jest tzw. „gorącą” prze-mocą. Ma ona miejsce wówczas, gdy agresja werbalna rodziców skierowana jest na dziecko – ofiarę przemocy i zachowania te przynoszą znaczną szkodę w rozwoju psychicznym, a nawet zaburzenia dotychczasowego rozwoju społecznego i emo-cjonalnego dziecka. Rodzice z dysfunkcją emocjonalną nie kontrolują swej agresji i gniewu. Rozwój negatywnych relacji zawęża świadomość wychowawczą rodzi-Sławomir Cudak 67 ców. Istotną rolę w „gorącej przemocy” odgrywają zarówno wyuczone w środo-wisku rodziny pochodzenia zachowania agresywne, jak i genetycznie zdetermi-nowana nademocjonalność, gwałtowność i intensywność reagowania na wszelkie negatywne bodźce – zachowania dziecka we wspólnocie rodzinnej. Są one przy-czyną powstawania i rozwoju dysfunkcji emocjonalnej w środowisku rodzinnym, która powoduje psychiczną przemoc wobec dziecka. Analiza psychologiczna i pedagogiczna podejmowanych zachowań werbalnych i niewerbalnych przez rodziców – sprawców przemocy psychicznej – dowodzi, że tego rodzaju przemoc upodabnia się do stosowanych w oddziaływaniach ro-dzicielskich metod przymusu, dominacji rodzicielskiej, ciągłego wykorzystywania władzy ojcowskiej czy macierzyńskiej. Metoda ta jest konsekwencją manipulacji psychicznej realizowanej przez opiekunów w stosunku do dziecka. Stanowi ona w większym lub mniejszym stopniu negatywną działalność emocjonalną w rodzinie, w wyniku której rodzice wpływają na psychikę dziecka, a nawet myślenie i posta-wy, by uzyskać pełną kontrolę nad jego zachowaniem i postępowaniem. Kreują je według własnego modelu. Najczęściej opiekunowie, by wymusić na dziecku posłuszeństwo stosują: straszenie, krzyki, wszelkiego rodzaju przezwiska, wymu-szenia piętnujące dostrzeżone słabości u dziecka, co powoduje często poniżenie jego godności osobistej. Zdarzają się sytuacje, w których rodzice odmawiają uzna-wanych wartości dziecku, mówiąc mu wprost, że jest gorsze od innych, że nic nie potrafi wykonać. Przemoc psychiczna ma miejsce również wtedy, gdy rodzice nie szanują prawa dziecka do intymności czy do posiadania tajemnic. Ma to miejsce szczególnie często u dziewcząt w okresie dorastania. Tworzą się wówczas sytuacje konflikto-we w środowisku rodzinnym, gdyż rodzice zaburzają konflikto-wewnętrzne często skryte emocjonalne funkcje w grupie koleżeńskiej, przyjacielskiej czy nawet na podłożu ukrywanej miłości do kolegi czy koleżanki. W 1998 r. w ramach programu badawczego Fundacji „Dzieci Niczyje”, prze-prowadzone zostały wśród dzieci badania (250 uczniów szóstych klas warszaw-skich szkół podstawowych) dotyczące psychicznego krzywdzenia dzieci przez rodziców. Najczęstszymi sytuacjami, które można uznać jako przejaw przemocy psychicznej w domu rodzinnym, były, według deklaracji dzieci, sytuacje krzyw-dzenia emocjonalnego. Aż 52% z nich miało poczucie, iż nie spełniają oczekiwań swoich rodziców, którzy ciągle są z nich niezadowoleni, chcieliby, żeby ich dziecko było lepsze, spełniało ich oczekiwania wychowawcze i edukacyjne. Prawie połowa badanych dzieci (47%) co najmniej raz doświadczyła poniżającego wyzywania przez rodziców; 29% dzieci uznaje swoich rodziców za nadopiekuńczych i nad-miernie kontrolujących, a ponad 15% dzieci uważa, iż opiekunowie nie interesują się ich problemami (Sajkowska, 2000). Coraz częstszą formą przemocy psychicznej stosowaną we współczesnych pol-skich rodzinach jest nadmierna nadopiekuńczość rodziców w stosunku do swo-ich dzieci w różnych okresach życiowych. Dotyczy to szczególnie rodzin małych, Przemoc psychiczna wobec dziecka jako forma dysfunkcji… 68 dwupokoleniowych z jednym bądź z dwojgiem dzieci. Niezależnie od wieku, po-ziomu wykształcenia i środowiska zamieszkania, rodzice przede wszystkim o ni-skiej świadomości wychowawczej coraz częściej przejawiają postawy nadopiekuń-czości. Chroniąc dziecko przed pozornymi trudnościami i niebezpieczeństwami losowymi, ograniczają jego aktywność, potrzeby społeczne, współdziałanie w gru-pach rówieśniczych, wykonywanie różnych czynności w środowisku rodzinnym, lokalnym, a nawet szkolnym. Tę formę przemocy psychicznej J. Mazur określa jako „działanie sprawcy, które ma na celu ograniczenie właściwego rozwoju ofia-ry poprzez formy nadopiekuńczości, pozbawiające ją prawidłowego rozwoju psy-chofizycznego oraz doprowadzające do różnych form okaleczenia psychicznego i fizycznego” (Mazur 2002: 52). Przykładem tego rodzaju przemocy jest między innymi syndrom Münchhausena. Cierpią na niego matki, które „pozorują choro-by swoich dzieci, wywołując je różnymi sposobami lub wzmacniają już istnieją-ce, przedstawiając stan dziecka jako cięższy niż jest w rzeczywistości. Przyczyną takiego zachowania jest skomplikowana choroba psychiczna, której przyczyną jest zaburzenie osobowości” (Eckhard, 1998: 41). Nadopiekuńczość jest bardzo niebezpieczną formą przemocy emocjonalnej wobec dziecka, ponieważ w intencji bezgranicznej miłości i poświęcenia dla dziecka, zabija się w nim lub nie pozwala rozwinąć własnej tożsamości w jego osobowości. Nadopiekuńczy rodzice pozba-wiają swoje dziecko możliwości podejmowania samodzielnych decyzji, a więc ska-zują je na uzależnienie od siebie, a w późniejszym czasie od innych. Młody czło-wiek nie ma możliwości uczenia się na doświadczeniach, dokonywania wyborów i nabywania wiary w siebie. Przemoc psychiczna jest trudna do określenia, ale znacznie trudniejsza do za-obserwowania. W jej zakres oprócz uprzednio wymienionych zachowań rodzi-cielskich, wchodzą również inne, takie jak: brak wsparcia i zainteresowania się dzieckiem, a także nadmierne kontrolowanie oraz wzbudzanie poczucia winy. Do tej kategorii wlicza się wszelkie zachowania opiekunów, które w sposób intencjo-nalny odbierają dziecku poczucie bezpieczeństwa, narażają go na lęk, samotność i smutek. Każde jego upokorzenie jest formą przemocy emocjonalnej. Łamane są tu nie tylko jego prawa, ale też deptana jest ludzka godność i podstawowe ludzkie potrzeby. K. Holka-Marzec określa te stany jako „bolesne cierpienie psychiczne lub moralną udrękę…” (Holka-Marzec 1996: 28). Dzieci narażone są na różne oblicza przemocy w domu, w szkole, lecz nie ulega wątpliwości, iż najbardziej boleśnie ranią słowa padające z ust rodziców. Od nich właśnie dzieci oczekują mi-łości i zrozumienia, życzliwej pomocy i wsparcia w trudnych sytuacjach losowych w szkole, w grupie rówieśników czy w innych środowiskach społecznych. Różne formy zachowań rodziny z dysfunkcją emocjonalną w stosunku do dziecka, wskazujące na przemoc psychiczną, powodują ich zaburzenia prowadzą-ce ubóstwa uczuciowego, osłabienia lub całkowitego zerwania więzi emocjonalnej z rodzicami. Sławomir Cudak 69 Przemoc psychiczna wobec dziecka w środowisku rodzinnym w postaci agresji werbalnej (krzyki, zastraszanie, groźby, konflikty otwarte o dużej sile emocjonal-nej) powoduje u dziecka niską samoocenę. Forma przemocy rodzicielskiej w po-staci izolacji fizycznej i społecznej dziecka np. zamykanie w pokoju, eliminowanie kontaktu z grupą rówieśniczą kształtuje u niego labilność emocjonalną, zachowa-nia agresywne lub bierność w kontaktach społecznych. Postawy unikające i otrącające rodziców wyrażają się w postaci braku dialogu w środowisku rodzinnym, obojętności, odmowy i odtrącania uczuć i kontaktów społecznych, degradowania wartości i osobowości dziecka. Wywołują one opóź-nienia rozwoju emocjonalnego, izolację społeczną i obojętność w domu rodzin-nym i środowisku rówieśniczym. Zachowania rodziców wskazują na poniżanie godności dziecka wyrażające się w ośmieszaniu jego działań, przezywaniu, kryty-kowaniu przy kolegach i koleżankach, ignorowanie jego osoby wpływa negatyw-nie na rozwój intelektualny, wywołuje agresję, złość wobec psychicznego znegatyw-niewo- zniewo-lenia przez rodziców. Zachowania rodziców, które poniżają godność dziecka, a polegają na ośmie-szaniu jego działań, przezywaniu, krytykowaniu przy kolegach i koleżankach, ignorowaniu jego osoby wpływają negatywnie na rozwój intelektualny dziecka, wywołują u niego agresję i złość. Takie negatywne działania rodziców potęgują u dzieci zachowania antyspołeczne, a nawet próby samobójcze. Poprzez dzieło Wcielenia, Bóg stał się człowiekiem i narodził się jako bezbronne dziecię w konkretnym czasie i miejscu. Przyjrzenie się historii Bożego Narodzenia każe nam się pochylić nad początkiem ludzkiego życia i nad każdym dzieckiem. W tym wyraziło się miłosierdzie Boga, który zesłał na świat swego Syna, by dać nam wszystkim zbawienie. Znakiem Jego miłosierdzia są wciąż rodzące się dzieci i słowa: "Pozwólcie dzieciom przychodzić do Mnie i nie przeszkadzajcie im: do takich bowiem należy królestwo Boże"(Mk 7, 27), a także: "Zaprawdę, powiadam wam: Wszystko, co uczyniliście jednemu z tych braci moich najmniejszych, Mnieście uczynili"(Mt 25, 40). Widać, że dzieci dla Jezusa są bardzo ważne. Chrystus swoim postępowaniem i słowami podniósł dzieciństwo do wielkiej rangi, przeciwstawiając się zdecydowanie postawie swoich uczniów, kiedy spierali się o to, kto z nich jest największy. Nic dziwnego, że przynoszono do Jezusa małe dzieci, aby włożył na nie ręce. Jednak uczniowie zabraniali tego. Ewangelie piszą o tym następująco: Gdy Jezus to zobaczył, oburzył się i powiedział do nich: "Pozwólcie dzieciom przychodzić do Mnie, nie zabraniajcie im, bo do takich jak one należy Królestwo Boga. Zapewniam was: Kto nie przyjmie Królestwa Boga jak dziecko, nie wejdzie do niego. I objął je, i błogosławił, kładąc na nie ręce"(Mk 10,14-16; por. Mt 18, 3). Tymczasem ludzie degradują dzieciństwo. Przemoc w rodzinie ma ogromny wpływ na rozwój dorastającego w niej dziecka. Przemoc w rodzinie definiowana jest jako: "jednorazowe albo powtarzające się, umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste osób wymienionych w pkt 1, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesna, wolność, w tym seksualna, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą." Jeśli ofiarą przemocy jest dziecko, przemoc penetruje jego umysł znacznie głębiej, niż u osób dorosłych. Umysł zostaje uszkodzony od samego początku jego kształtowania się. Tak jak wszystko czego się uczy dziecko, tak i treści związane z przemocą zapisują się w sposób swobodny i naturalny, by stanowić normę zachowań w przyszłym dorosłym życiu. Przemoc w rodzinie niekorzystnie wpływa na rozwój dziecka i jego funkcjonowanie w społeczeństwie. Rodzina koncentruje swoją uwagę na przemocy, a nie na wychowaniu dziecka i wspieraniu go w rozwoju. Dziecko do prawidłowego rozwoju potrzebuje stabilizacji emocjonalnej i stymulacji do rozwoju, a tym czasem zostaje pozostawione samo sobie, nie rzadko z wielkim poczuciem winy, że przemoc dokonuje się przez nie. Czuje się ono nie dobre i nie potrzebne. Odczuwa lęk i jest zagubione, bowiem nie ma ono wpływu ani na to czy przemoc wystąpi, ani z jaką częstotliwością ona wystąpi. Jest zależne od zaspokajania potrzeb osób je krzywdzących. Przemoc najczęściej jest działaniem gwałtownym, zatem dzieci na codzień czują strach. Także smutek to codzienny "przyjaciel" dziecka, ponieważ nie widzi ono nadziei na zmianę swojej sytuacji. Nawet jeśli dzieci szukają pomocy, to i tak na zmianę mają niewielki wpływ. Często towarzyszy im w tym bezradność, bo nie wiedzą jak sobie poradzić w tej sytuacji i kogo poprosić o pomoc. Pierwszą osobą w normalnej sytuacji, do której dziecko zwraca się o pomoc to rodzic. To on pomaga i wspiera, kiedy dziecko potrzebuje. W sytuacji przemocy w rodzinie rodzic jest krzywdzicielem dziecka, to jego działania powodują trudne emocje dziecka. Dziecko odczuwa wysoki poziom niepokoju i poczucia zagrożenia. Gdy dochodzi do interwencji innych osób dorosłych w sytuacji przeciwdziałania przemocy ono nie czuje ulgi, ponieważ wysoki poziom emocji nie ulega w tak krótkim czasie redukcji. Aby ustabilizować swoje emocje potrzebuje ono w codziennym funkcjonowaniu domu pełnego zaufania i miłości, aby poczuć się zrelaksowanym i szczęśliwym. Tymczasem dziecko nie znajduje osoby, której może zaufać. Następuje też ambiwalencja jego uczuć w stosunku do osoby, która stosuje przemoc: dziecko kocha swojego rodzica a z drugiej strony nienawidzi za wszystkie doznane krzywdy. Stąd też jego emocje najczęściej są zblokowane. Dzieci nie umieją nazywać tego co czują, określać jak się czują. Nie chcąc przeżywać trudnych i niezrozumiałych emocji, dzieci nieświadomie chronią siebie. Nawet rozmowa o tym co się wydarzyło jest dla nich przykre i nie chcą w ogóle rozmawiać. Kiedy dzieci odczuwają złość i gniew na swojego rodzica czują się "nie w porządku". Dopiero, gdy dziecko usłyszy, że wszystkie emocje są dobre i potrzebne, także te "złe" w stosunku do rodzica, a ocenie moralnej podlegają czyny pod wpływem tych emocji, troszkę się uspokaja. Te dzieci myślą, że przeżywane prze nich emocje świadczą o tym czy są dobrymi czy złymi ludźmi. Dorosła osoba stosująca przemoc może krzywdzić dzieci w czterech kategoriach działań. Po pierwsze celowo wyrządzając im krzywdę fizyczną. Traktuje wtedy dziecko jak przedmiot i sposób do kontrolowania i wymuszania posłuszeństwa osoby dorosłej, w kierunku której przemoc jest skierowana bezpośrednio. Dzieje się tak wtedy, gdy np. osoba stosująca przemoc ukrywa i izoluje dziecko od matki, czy ojca; grozi, że wyrządzi dziecku krzywdę. Po drugie mimowolnie wyrządzając im krzywdę fizyczną, kiedy atakują partnerkę stosując przemoc fizyczną. W takiej sytuacji dziecko może przypadkowo podejść pod rękę i otrzymać uderzenie. Także w sytuacji, gdy dziecko próbuje interweniować może zostać odepchnięte, czy też pociągnięte za włosy, albo zostanie mu wykręcona boleśnie ręka. W ten sposób dziecko doznaje bolesnych obrażeń fizycznych, ale i psychicznych. Kolejnym działaniem krzywdzącym dla dziecka jest stwarzanie środowiska, gdzie dzieci są świadkami przemocy lub jej skutków. Badania dowodzą, że oglądanie aktów przemocy wobec osoby bliskiej ma taki sam wpływ na dzieci jak wtedy, gdyby one same były maltretowane fizycznie, psychicznie, czy wykorzystywane seksualnie. Dzieci często są bezpośrednimi świadkami fizycznej lub psychicznej przemocy. Równie często dowiadują się o niej pośrednio oglądając skutki obrażeń ciała osoby im bliskiej czy zniszczonych rzeczy codziennego użytku, bądź podsłuchując pod drzwiami. Czwartą kategorią działań osoby stosującej przemoc jest wykorzystywanie dzieci, by kontrolować maltretowaną partnerkę, podczas trwania związku albo po separacji, bez względów na krzywdę wyrządzaną dzieciom. Dziecko, które wychowuje się w rodzinie z problemem przemocy doświadcza wielu cierpień. Takie doświadczenia zapisują się głęboko w pamięci emocjonalnej dziecka i powodują trwałe konsekwencje. Rodzice są często sprawcami przemocy fizycznej. Używają oni wobec dziecka siły, stosują kary fizyczne, popychają, ciągają za włosy, uszy itd. Takie działania nie rzadko doprowadzają do poważnego uszkodzenia ciała dziecka np. złamania ręki, nogi, żeber. Przemoc emocjonalna szczególnie przejawia się w deprecjonowaniu zdolności i umiejętności ich pociech; w kłótniach i awanturach następują wyzwiska i używanie wulgarnych słów w stosunku do dziecka. Takie działania sprzyjają przedmiotowemu traktowaniu dziecka. Do tej kategorii można zaliczyć też nadmierną krytyczną postawę wobec dziecka i nieadekwatne ocenianie zachowań dziecka. Najczęściej wtedy stawiane są dziecku zbyt wysokie wymagania. Kolejne działanie krzywdzące rodzica wobec dziecka to niesprawiedliwe traktowanie, czyli ponoszenie przez dzieci nieadekwatnych w stosunku do przewinień konsekwencji. Często przyczyną pośrednią lub bezpośrednią tych przewinień są sami rodzice i ich picie alkoholu. Także częstym przypadkiem jest okłamywanie dzieci przez rodziców, czy też nie dotrzymywanie przez nich obietnic. To uczucie zawodu doświadczanego przez dzieci, wynikające z różnicy między oczekiwaniami w stosunku do rodziców, a przezywaną rzeczywistością ma ogromny wpływ na psychikę i rozwój dziecka. Porzucenie, czyli postawienie dzieci bez opieki przez dłuższy czas jest działaniem krzywdzącym dla dziecka. Kiedy sytuacja jest niezrozumiała dla dziecka, a rodzic odchodzi bez podania przyczyny, także w wyniku często niezrozumiałej dla dziecka sytuacji rozwodu rodziców i długi brak kontaktu z dzieckiem jest bardzo dotkliwy dla niego. Dziecko czuje się wtedy porzucone i nikomu nie potrzebne. Religia chrześcijańska nie propaguje idei przemocy. Przeciwnie nakazują one swoim wiernym miłość i uwzględnianie dobra innych ludzi. "Dekalog", w którym znajduje się przykazanie odnoszące się do szacunku do rodziców oraz dziewiąte zakazem zabijania, jasno określa czego należy unikać w swoim działaniu. Aby być szanowanym samemu trzeba szanować siebie i drugiego człowieka. Także dziecko, własne dziecko. U osób, które stosują przemoc raczej trudno mówić o tym, że one żyją z godnie i szanują siebie. Zatem trudno też mówić o poszanowaniu godności drugiej osoby - dziecka. Dzieci od najmłodszych lat uczą się świata. Podpatrują osoby dorosłe i powtarzają ich zachowania. Elementem wzmacniającym to zachowanie bardzo często bywa również kara. Stosowana często w celu redukcji zachowań agresywnych, raczej je utwierdza. Kara cielesna jest modelem agresji, a w szczególnych wypadkach dziecko może wręcz podlegać tzw. identyfikacji z agresorem, akceptując i naśladując jego zachowanie. Dziecko zawsze się na kimś wzoruje a skutkiem identyfikacji z negatywnym bohaterem (filmowym czy rodzicem) jest zwiększenie prawdopodobieństwa jego agresji w życiu dorosłym. Taki młody człowiek nie jest w stanie zdrowo, "normalnie" rozwijać się i dojrzewać. Jego system wartości - rozróżniania tego co dobre i złe - nie istnieje, lub powstaje już mocno wypaczony. Oddziaływanie takich doświadczeń na stan psychiczny człowieka dorosłego jest nieustający i dotkliwie bolesny. Ludzie nie potrafią radzić sobie z własnymi emocjami, nie rozumieją swojego życia, po omacku szukają szczęścia nie umiejąc go nawet określić. Człowiek ma wrażenie, iż "nie jest sobą". Wielokrotne powtórzenie przemocy powoduje chroniczny uraz - "ja" ulega nieodwracalnym zmianom; przestaje być, nie ma żadnego "ja". Często dziecko doznające przemocy w domu pozostawione jest same sobie, żyje w niewoli zależności od własnych rodziców. Dziecko próbuje sobie poradzić z sytuacją. Młody człowiek zaczyna się jednak bronić. Usuwa krzywdę ze świadomości i pamięci lub umniejsza ją, racjonalizuje, usprawiedliwia, inaczej "jeżeli tego nie zrobi, czeka go rozpacz, której nie potrafiłaby znieść żadna ludzka istota". Mimo wszystko odłożenie "na bok" poczucia krzywdy i gniewu na rodzica nie stanowi rozwiązania problemu i poradzenia z nim sobie. Doznana trauma czy uraz zostają wpisane w ciało. W ten sposób zostaje zaburzona normalna regulacja stanów fizycznych. Objawia się to chronicznym nadmiernym pobudzeniem, zmianą biologicznego cyklu snu, jedzenia i wydalania, zaburzeniami regulacji stanów emocjonalnych, występowaniem stanu zagubienia, pobudzenia, pustki, niewypowiedzianej samotności. Mogą występować samookaleczenia w celu łatwiejszego zniesienia cierpienia emocjonalnego. Może dojść do zachowań agresywnych lub wręcz przestępczych, których dopuszczają się niektóre dzieci doznające przemocy, aby zwrócić na siebie uwagę. Jednak zdecydowana większość potrafi doskonale zataić rozmiar swych psychicznych problemów i z takim bagażem wchodzi w dorosłe życie. Bez wieloletniej terapii prawdopodobnie nie najlepiej poradzi sobie w życiu. Być może będzie ulegać agresji ze strony współmałżonka, pogrąży się w autodestrukcji, sam będzie odreagował na słabszym - w domu czy miejscu pracy. Ewangelia św. Łukasza mówi, że Jezus "poszedł z Nimi i wrócił do Nazaretu; i był Im poddany"(Łk 2,51) Dziecko jest pokorne, zachwyca swoją prostotą, nie domaga się przywilejów za wszelką cenę. Wie, że we wszystkim jest zależne od dorosłych, dlatego z całym zaufaniem oddaje się ich kierownictwu. Jednak niewłaściwe wychowanie - używanie przemocy, w rodzinie, w której się wychowuje może zepsuć dziecko. Dziecko uczy się od dorosłych kłamstwa, udawania, pychy. Kiedy doświadcza manipulacji ze strony dorosłych, samo uczy się manipulować innymi, wymuszać na dorosłych określone zachowania przez różne drobne "szantaże". Dorośli często podejmują tę grę, a kiedy już taki sposób postępowania wejdzie dziecku w krew, mają mu za złe, ze nauczyło się "kombinować". Zazwyczaj dzieci są szczere i prostolinijne. Dopiero potem dziecko skarcone przez dorosłych dowiaduje się, że "tego się nie mówi". Rodzice i opiekunowie powinni rozwijać w nich cechy dobre, a starać się o wykorzenienie pojawiających się z czasem różnego rodzaju wad. Dzieci postrzegane w Piśmie św. pozytywnie, potrzebują jednak wychowania, wskazówek i dobrego przykładu swoich rodziców. To jest właśnie proces wychowania, który obejmuje nie tylko dostarczenie dziecku pożywienia i możliwie dobrych warunków bytowych, ale przede wszystkim wspólną pracę nad charakterem. Tymczasem przy przemocy w rodzinie doznaje ono urazów tłumiąc w sobie gniew i złość, wpędzane jest w poczucie winy. Rodzina Jezusa, Maryi i Józefa jest rodziną świętą, jest wzorem dla wszystkich rodzin wszystkich czasów. Zbawiciel wraca z Rodzicami do domu i jest im poddany. W tym domu panuje miłość i zrozumienie. Tego powinniśmy uczyć się od Świętej rodziny. Charakter człowieka nie wyrasta "na dziko", pozostawiony samemu sobie, ale dziecko nie może być karcone i doznawać przemocy często w sytuacji, gdy czegoś nie zrobiło. W domu rodzinnym powinna panować atmosfera zaufania i zgody, a nie podejrzliwość i ciągłe kłótnie. Tylko przez poddanie dorosłym dzieci uczą się powściągać, panować nad swoimi zachciankami, być cierpliwymi, posłusznymi. Jednak ci dorośli powinni sami być dobrze ukształtowani i mieć prawe sumienie. W innym wypadku dzieci, które teraz doznają przemocy najczęściej same staną się jej sprawcami lub nadal na taką przemoc wobec siebie będą przyzwalać. Bibliografia: 1. Król A. Przemoc psychiczna w życiu codziennym młodego człowieka - program profilaktyczno - wychowawczy, Warszawa 2002. 2. Melibruda J., Durda R., Sasal D., (red.) O przemocy domowej - poradnik dla lekarza pediatry, Warszawa 1998. 3. J. Mellibruda, Umysł zniewolony przemocą, Niebieska Linia, nr 2/2000. 4. Nikodemska S., Przemoc wobec dzieci - przegląd badań, Niebieska Linia, nr 4/2000. 5. Zmarzlik J., (red.) Przemoc w rodzinie wobec dziecka. Procedury interwencyjne w szkole, Warszawa 2011. 6. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie(Dz. U. z dnia 20 września 2005 r.). Czym jest przemoc emocjonalna? Przemoc emocjonalna to wrogie lub niedbałe zachowanie rodziców, które powodują szkody emocjonalne u dziecka, wpływając negatywnie na jego rozwój. To działania, które wiążą się z doświadczaniem przez dziecko bólu i cierpienia. Brakuje systematycznych badań pozwalających na rzetelną ocenę skali rozpowszechnienia przemocy emocjonalnej. Z nielicznych badań, prowadzonych głównie w krajach rozwiniętych, wynika, że przemoc emocjonalna może dotyczyć około 10% dzieci (Gilbert i in., 2009). Szacuje się, że w Stanach Zjednoczonych mniej więcej 1 dziecko na 100 jest ofiarą przemocy lub zaniedbania. Jednak biorąc pod uwagę różne kwestie metodologiczne, obejmujące trudności w definicji i rozpoznawaniu, brak jednolitych i standaryzowanych metod do pomiaru zjawiska, można z całą pewnością stwierdzić, że problem przemocy emocjonalnej jest niedoszacowany i dotyczy znacznie większego odsetka dzieci. Dodatkową trudnością w prowadzeniu badań epidemiologicznych jest fakt, że przemoc emocjonalna, nazywana także przez wielu autorów przemocą psychologiczną, często współwystępuje z innymi formami krzywdzenia dziecka, tj. z przemocą fizyczną, seksualną lub zaniedbywaniem. Badania wykazują, że rodzice lub opiekunowie stosujący ten rodzaj przemocy przejawiają wrogość wobec dzieci, a więź łącząca ich z dzieckiem ma charakter zaburzony (zdezorganizowany) (np. Bailey i in., 2012). Rodzice stosujący przemoc emocjonalną często sami są ofiarami przemocy domowej, co oznacza z jednej strony, że dzieci w takich rodzinach doświadczają przemocy i są jej świadkami, a z drugiej, że problem zachowań o charakterze przemocy dotyczy całej rodziny (Butchart i in., 2006). Jakie działania rodziców mogą być szkodliwe dla dziecka? Do działań związanych z przemocą emocjonalną szkodliwych dla dziecka należą ograniczenie możliwości poruszania się, lekceważenie, oskarżanie, zastraszanie, straszenie, traktowanie gorzej niż innych domowników, szydzenie. Jakie są konsekwencje stosowanie przemocy emocjonalnej? Nie ma wiarygodnych badań na temat konsekwencji przemocy emocjonalnej stosowanej wobec dzieci z powodu braku wiarygodnych narzędzi pomiaru. Naukowcy zaliczają jednak do nich: zaburzenia zachowania; objawy psychosomatyczne, np. bóle brzucha, głowy, a także moczenie się; opóźnienia rozwoju fizycznego, motorycznego, poznawczego, emocjonalnego, społeczne (dotyczy to przemocy skrajnej); nieograniczone zaburzenia rozwoju: wagi, wzrostu (np. niskorosłość), obwodu głowy poniżej średniej dla wieku (przemoc skrajna). Badania dzieci cierpiących na niskorosłość psychospołeczną dobitnie pokazują związek między rozwojem dziecka i zaburzeniem relacji z rodzicem. U dzieci tych obserwowano wzrost wydzielania hormonu wzrostu po odizolowaniu od krzywdzącego opiekuna (Iwaniec i Szmagalski, 2002); trudności z jedzeniem; objawy somatyczne; zachowania skrajne (płaczliwość, agresja). W literaturze jest to opisane jako wycofanie-agresywność lub bierność-hiperaktywność. Dzieci krzywdzone emocjonalnie z jednej strony mogą przejawiać objawy lęku, smutku, wycofania, objawy depresyjne, autoagresję, płaczliwość, a z drugiej mogą być nadaktywne, agresywne, przejawiać zachowania niszczycielskie. Długoterminowe konsekwencje doznawania przemocy emocjonalnej w dzieciństwie nie były systematycznie badane. Znacznie więcej wiemy na temat konsekwencji przemocy seksualnej oraz przemocy fizycznej. Do długoterminowych konsekwencji przemocy emocjonalnej zaliczamy: niska samoocena, problemy interpersonalne, stosowanie przemocy oraz bycie ofiarą przemocy, nadużywanie alkoholu i innych substancji psychoaktywnych, próby samobójcze, depresja, psychozy, zaburzenia jedzenia. Co ciekawe, w literaturze można znaleźć także badania, w których wykazuje się związek między krzywdzeniem emocjonalnym i zwiększonym ryzykiem zakażenia HIV (osoby doświadczające przemocy emocjonalnej są bardziej skłonne do ryzykowanych zachowań seksualnych), a także zwiększonym ryzykiem wystąpienia problemów zdrowotnych, takich jak otyłość, cukrzyca typu 2, choroby sercowo-naczyniowe czy bóle głowy/migrena (Norman i in., 2012). Warto także zweryfikować często powtarzaną przez osoby zajmujące się problematyką przemocy emocjonalnej tezę o tym, że jest to ta forma przemocy, która pozostawia najbardziej bolesne rany na psychice człowieka. Chociaż tak naprawdę bardzo trudno jest porównywać indywidualne doświadczenia, wiążące się z bólem i cierpieniem, takie opinie mogą wynikać z faktu, że na przykład niektóre zaburzenia osobowości częściej wiązane są z przemocą emocjonalną niż przemocą innego typu (np. Hengartner i in., 2013). Trudno jednak o znalezienie jednoznacznego potwierdzenia tej tezy w literaturze naukowej. Z badań wynika raczej, że najbardziej rozległe konsekwencje niosą za sobą doświadczenia różnych form przemocy w sposób przewlekły (np. Teicher i in., 2006). Potwierdzają to badania biologiczne, wskazujące na niekorzystny wpływ doświadczanego stresu, zwłaszcza silnego i przewlekłego, w okresie dzieciństwa i adolescencji, na rozwój mózgu i regulację hormonalną w ramach układów biorących udział w odpowiedzi organizmu na stres (np. Charmandari i in., 2006). Na podstawie wykładu dr Małgorzaty Dragan z Katedry Psychologii Klinicznej Dziecka i Rodziny, Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. Wykład był wygłoszony podczas posiedzenia seminaryjnego Komisji Rodziny i Polityki Społecznej w Senacie RP organizowanego we współpracy z Fundacją "Rodzice Przyszłości"/ mk Nikt nie powinien stosować przemocy wobec dzieci. Masz dziecko i kochasz je nad życie, a może dopiero będziesz je mieć? To wystarczający argument, aby przeczytać ten artykuł. Przemoc wobec dzieci to stosowanie kar cielesnych, zadawanie cierpień psychicznych i inne formy poniżania dziecka. To także nie wywiązywanie się z opieki, które ma konsekwencje dla zdrowia fizycznego lub psychicznego dziecka. Przemocą jest także celowe zaniedbanie działań, które mogłyby zapobiec krzywdzenie dziecka. Sprawcami przemocy często są bliskie dziecku osoby, także rodzice lub opiekunowie. Przemoc wobec dzieci nie jest ściśle powiązana ze statusem społecznym czy materialnym rodziny; może zdarzyć się w każdym środowisku. Przemoc wobec dzieci grozi różnego typu konsekwencjami. Mogą pojawić się już w dzieciństwie (tzw. konsekwencje krótkoterminowe), Konsekwencje przemocy mogą dotyczyć wszystkich sfer życia dziecka, a potem osoby dorosłej: fizycznej, emocjonalnej, poznawczej i społecznej. Zdarza się , ze emocjonalne konsekwencje przemocy są dla dziecka trudniejsze i bardziej bolesne niż fizyczne. Przemoc wobec dzieci przybiera różne formy. Wszystkie one mogą być niszczące dla dziecka. Różne formy krzywdzenia dziecka często współwystępują ze sobą. Jak rozpoznać przemoc? Umiejętność rozpoznawania symptomów przemocy wobec dzieci jest konieczna, by móc ochronić je przed krzywdzeniem i zaniedbywaniem. Nie każdy musi bezpośrednio angażować się w rozwiązywanie trudnej sytuacji dziecka. Jednak zauważenie, że dzieje się coś niepokojącego i zareagowanie na to, jest warunkiem uzyskania pomocy przez dziecko. Formy przemocy wobec dzieci. Z krzywdzeniem dziecka mamy do czynienia wtedy, gdy doświadcza ono: przemocy fizycznej, przemocy psychicznej (emocjonalnej), przemocy seksualnej (wykorzystywania seksualnego), zaniedbywania. W wymienionych powyżej sytuacjach może dojść do zakłócenia optymalnego rozwoju dziecka, a nawet do jego zatrzymania. Przemoc fizyczna Z psychologicznego punktu widzenia przemoc fizyczną wobec dzieci możemy rozpatrywać na dwa sposoby. Z jednej strony do krzywdzenia fizycznego dziecka dochodzi wtedy, gdy działania drugiej osoby powodują u dziecka nieprzypadkowe urazy. Z drugiej strony wszelkiego rodzaju agresywne zachowania odnoszące się do ciała dziecka są krzywdzeniem fizycznym bez względu na doznany uraz. Większość osób nie ma wątpliwości, co do tego, że dziecko jest krzywdzone, w sytuacji gdy doświadcza ono szarpania, duszenia, kopania, bicia pięścią, przypalania papierosem itp. Co jednak w sytuacji, gdy dziecko doświadcza „tylko” klapsów? Zdania oczywiście są podzielone. Jeśli weźmiemy pod uwagę przytoczone powyżej dwa sposoby rozpatrywania przemocy fizycznej wobec dzieci, to zgodnie z pierwszym, jeśli klaps nie powoduje urazu, to nie jest on przemocą. Zgodnie z drugim sposobem definiowania, przemocą są wszystkie działania agresywne wobec dziecka od klapsa począwszy a na duszeniu skończywszy. Rozpoznawanie przemocy fizycznej - na co zwrócić uwagę? Dziecko: ma widoczne obrażenia ciała (poparzenia, ugryzienia, siniaki, złamania kości), których pochodzenie trudno jest wyjaśnić, boi się rodzica lub opiekuna, wzdryga się, kiedy podchodzi do niego osoba dorosła, podawane przez nie wyjaśnienia dotyczące ran i siniaków wydają się nieprawdopodobne. Rodzic lub opiekun: podaje sprzeczne lub nieprzekonujące wyjaśnienia obrażeń dziecka, bądź w ogóle odmawia wyjaśnień mówi o dziecku w negatywny sposób, na przykład używając określeń takich jak „idiota”, „głupi”, „gówniarz” poddaje dziecko surowej fizycznej dyscyplinie, nadużywa alkoholu lub narkotyków Zaniepokoić może także zachowanie – dziecko jest: niespokojne, zalęknione, wycofane oraz to, jak często dziecko jest hospitalizowane, z jakiego powodu oraz zbyt duża odległość czasowa od momentu urazu do przyjazdu do szpitala. Przemoc psychiczna (emocjonalna) Przemoc psychiczna wobec dziecka jest definiowana jako rozmyślne, nie zawierające aktów przemocy fizycznej, zachowania dorosłych wobec dzieci, które powodują znaczące obniżenie możliwości prawidłowego rozwoju dziecka, w tym zaburzenia osobowości, niskie poczucie własnej wartości, stany lękowe itp. Do kategorii tego typu zachowań zaliczyć można wyzwiska, groźby, szantaż, poniżanie, zawstydzanie, wywoływanie nieadekwatnego poczucia winy, emocjonalne odrzucenie, nadmierne wymagania, nieadekwatne do wieku i możliwości psychofizycznych dziecka. Do kategorii przemocy psychicznej wobec dzieci, możemy zaliczyć także sytuację, w której dziecko jest świadkiem przemocy w rodzinie. Oglądanie przez dzieci przemocy, czasem jest równie niszczące, krzywdzące jak bezpośredni atak. Przemoc emocjonalna to najczęściej występujący rodzaj krzywdzenia dzieci. Równocześnie jest to ten rodzaj krzywdzenia, który najtrudniej udowodnić, a którego konsekwencje najwyraźniej odczuwane są w młodzieńczym i dorosłym życiu. Rozpoznawanie przemocy psychicznej - na co zwrócić uwagę? Dziecko: zachowuje się w sposób nieadekwatny do wieku (w sposób zbyt dorosły bądź zbyt infantylny) wykazuje zaburzenia jedzenia (niedojada, nadmiernie się objada, wymiotuje) jest opóźnione w rozwoju fizycznym bądź emocjonalnym moczy się bądź zanieczyszcza kałem samo okalecza się ma problemy ze snem, nocne koszmary ,boi sięchodzić spać ma objawy hipochondrii, histerii, obsesji lub fobii Rodzic lub opiekun: ciągle obwinia, poniża i strofuje dziecko nie interesuje się problemami dziecka otwarcie odrzuca dziecko faworyzuje jedno z rodzeństwa w oczekiwaniach i wymaganiach wobec dziecka nie bierze pod uwagę jego możliwości nadużywa alkoholu lub narkotyków Przemoc psychiczna jest najtrudniejsza do zdiagnozowania. Zawsze powinna zaniepokoić nagła zmiana w zachowaniu dziecka, np. dziecko, które do tej pory było pogodne, zaczyna być wycofane, smutne, apatyczne. Przemoc seksualna (wykorzystywanie seksualne) Światowa Organizacja Zdrowia proponuje, by uznać, że: „dziecko seksualnie wykorzystywane to każda jednostka w wieku bezwzględnej ochrony (w Polsce prawo określa ten wiek na 15 lat), którą osoba dojrzała seksualnie naraża na jakąkolwiek aktywność natury seksualnej, której intencją jest seksualne zaspokojenie osoby dorosłej. Może to być przez świadome działanie osoby dorosłej, czy też przez zaniedbanie jej społecznych obowiązków wynikających ze specyficznej odpowiedzialności za dziecko. Można, więc powiedzieć, że wykorzystywanie seksualne to każde zachowanie osoby dorosłej, silniejszej i/lub starszej, które prowadzi do seksualnego zaspokojenia kosztem dziecka. Mówi się o wykorzystywaniu seksualnym, podczas którego: dochodzi do kontaktu fizycznego (stosunek lub próba odbycia stosunku pochwowego, oralnego, analnego lub między udowego) dotykanie genitaliów i stymulacja; nie dochodzi do kontaktu fizycznego (stymulacja werbalna gdy dorosły mówi o seksie w taki sposób, by zaszokować dziecko lub je podniecić, ekshibicjonizm, oglądactwo, świadome czynienie z dzieci świadków aktów płciowych, zmuszanie do pozowania do zdjęć i filmów o treści pornograficznej. Należy pamiętać, że mówiąc o wykorzystywaniu seksualnym dzieci nie mamy na myśli tylko sytuacji, w której dochodzi do stosunku płciowego z dzieckiem! Wykorzystywanie seksualne - na co zwrócić uwagę? Dziecko: przejawia dziwne bądź niezwykłe dla swojego wieku zachowania seksualne (np. jest nadmiernie rozbudzone, dużo mówi o seksie) jest wycofane, depresyjne, infantylnie się zachowuje, ma trudności w relacjach z rówieśnikami odmawia przebierania się w towarzystwie innych (np. przed zajęciami sportowymi) nadużywa alkoholu lub narkotyków pogorszyło się w nauce ma trudności z chodzeniem lub siadaniem doświadcza bólu intymnych części ciała jest w ciąży lub jest chore wenerycznie ucieka z domu chwali się nagłym przypływem gotówki lub prezentów Rodzic lub opiekun: przekracza dopuszczalne granice w kontakcie fizycznym z dzieckiem (np. podczas zabawy) nadużywa alkoholu lub narkotyków nie utrzymuje relacji z osobami spoza rodziny przejawia nadopiekuńczość w stosunku do dziecka, ogranicza jego kontakty z rówieśnikami Występowanie pojedynczego objawu na ogół nie jest dowodem na to, że dziecko doświadczyło krzywdzenia. Jeśli jednak symptom powtarza się, bądź kilka objawów występuje jednocześnie, prawdopodobieństwo, że mamy do czynienia z przemocą wobec dzieci zdecydowanie wzrasta. Podejrzenie, że dziecko doświadcza przemocy jest szczególnie uzasadnione, gdy z objawami u dziecka współwystępują określone zachowania rodziców lub opiekunów. Zaniedbywanie Zaniedbywanie dziecka może obejmować zarówno sferę psychiczną jaki fizyczną dziecka. Jest definiowane jako niezaspokajanie potrzeb dziecka niezbędnych dla jego prawidłowego rozwoju. Można mówić o zaniedbywaniu materialnym, kiedy dziecko nie ma zaspokojonych potrzeb związanych z odżywianiem, higieną, zdrowiem, edukacją oraz o zaniedbywaniu psychicznym, kiedy dziecko nie ma zaspokojonych potrzeb miłości, bezpieczeństwa, przynależności; kiedy rodzice nie rozumieją potrzeb psychicznych dziecka. Nie wystarczy nie bić, nie poniżać. Dziecko potrzebuje ciepła, bezpieczeństwa, zainteresowania, uwagi pokarmu psychicznego niezbędnego do prawidłowego rozwoju. Weźmy na przykład brak troski o właściwe żywienie dziecka. Ktoś powie: „Przecież moje dziecko nie chodzi głodne". Tymczasem ono tygodniami je tylko chlebek z nutellą albo codziennie na kolację dostaje parówki. I choć jest najedzone po pachy, mamy do czynienia z zaniedbaniem jego potrzeb pokarmowych. To samo dotyczy snu i odpoczynku, nie podawaniu leków, nieudzielania pomocy medycznej, ubierania nieodpowiednio do pogody – przed czym łatwo się bronić mówiąc: "Nie stać mnie, nie mogę kupić", ale znane są przypadki rodzin, które dostają pomoc dla dzieci w postaci odzieży, używają jej do zabrudzenia i wyrzucają. Zaniedbywanie dziecka - na co zwrócić uwagę? Dziecko: często jest nieobecne w szkole lub przedszkolu kradnie jedzenie bądź pieniądze kolegom, żebrze nie otrzymuje potrzebnej mu opieki medycznej, szczepień, okularów jest często brudne, nieprzyjemnie pachnie często jest ubrane nieodpowiednio do pogody mówi, że w domu nie ma osoby, która mogłaby się nim zająć Rodzic lub opiekun: nie interesuje się losem dziecka jest apatyczny lub pogrążony w depresji często nie dociera na umówione spotkania nadużywa alkoholu lub narkotyków Zaniedbywanie dzieci nie dotyczy tylko – jako sprawców – rodziców. Każdy dorosły, pod którego opieką jest dziecko, czy to jest lekarz, nauczyciel, pracownik socjalny, psycholog czy pedagog ma obowiązek dbać w sposób wystarczający dla dziecka, o jego szeroko rozumiane potrzeby i zaspokajać je adekwatnie do pełnionej roli zawodowej. Ochrona dziecka przed przemocą. 1. Przemoc w perspektywie prawnej Z perspektywy prawnej przemoc jest przestępstwem. W art. 207 użyto wprawdzie określenia „kto znęca się nad osoba najbliższą” ale w gruncie rzeczy chodzi o to samo, co z perspektywy psychologicznej czyli o czyn szkodliwy, wymagający reakcji, ścigany i zagrożony karą dla jego sprawcy. Artykuł 207 kodeksu karnego. § 1. Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 § 2. Jeżeli czyn określony w § 1 połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. § 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12. Wedle prawa polskiego przemoc jest występkiem. Co to oznacza? W naszym prawie przestępstwa, ze względu na wymiar kary dzielimy na zbrodnie i występki. Występek to czyn karalny zagrożone karą od 3 miesięcy do lat 5 i takim właśnie czynem jest przestępstwo opisane w art. 207 Zbrodnią zaś jest czyn karalny zagrożony karą pozbawienia wolności od lat 3 albo karą surowszą. Aby korzystać z możliwości prawa trzeba znać jego specyfikę i określone przepisy prawa materialnego a więc tego, które zostało zawarte w kodeksach: karnym, rodzinnym, cywilnym ale także przepisy procesowe czyli te, które regulują sposób postępowania zanim sprawa trafi osądu i sposób postępowania od momentu wniesienia jej do sądu. Nie zapominając, że na przemoc można i trzeba spojrzeć również z perspektywy społecznej i moralnej, bardzo istotna wydaje się jednak perspektywa prawna, dzięki której możemy sprawcę doprowadzić do odpowiedzialności, do tego by poniósł karę za swoje czyny. Art. 2 Ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie Przez przemoc w rodzinie należy rozumieć jednorazowe lub powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste osób, w szczególności narażające na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia, naruszające godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą. 2. Osoby pokrzywdzone przemocą w rodzinie Według kodeksu karnego są to: osoby najbliższe, inne osoby pozostające w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy małoletni osobą nieporadną Według ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie są to osoby najbliższe w rozumieniu art. 115§11 a więc: małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu (potocznie: zięć, synowa, tść i teściowa, szwagier, szwagierka), osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, osoba pozostająca we wspólnym pożyciu. Zarówno kodeks karny jak i ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie dokładnie określa kręg osób doznających przemocy wymieniając wśród nich właśnie dzieci (kk -małoletni, ustawa-zstępny). Sposób postępowania, gdy ktoś dowiaduje się o krzywdzeniu dziecka regulują różne przepisy ale niezmiernie ważna jest postawa dorosłych, taka która pozwala pozbyć się mitów i stereotypów: „lepsze bite niż zdechłe”, „to moje dziecko więc mam prawo karać je”, „nie wolno wtrąca się w sprawy rodzinne”, „to nie moja sprawa”. Obowiązek powiadomienia o przemocy stosowanej wobec dziecka. Kodeks postępowania karnego w art. 304 § 1 określa, że każdy kto dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub policję. Jest to moralny obowiązek każdego praworządnego człowieka. Za nie zgłoszenie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa nie grozi żadna kara, za wyjątkiem wyraźnie prawem przewidzianych szczególnych sytuacji. Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy, w art. określa, że osoby, które w związku z wykonywaniem swoich obowiązków służbowych lub zawodowych powzięły podejrzenie o popełnieniu ściganego z urzędu przestępstwa z użyciem przemocy w rodzinie, niezwłocznie zawiadamiają o tym Policję lub prokuratora. Krzywdzone dzieci mają dramatycznie negatywny obraz siebie. Niemal zawsze wyrastają na ludzi o niskim poczuciu własnej wartości. Ale – co ważne – mają też negatywny obraz innych ludzi. Dla nich człowiek to przede wszystkim źródło zagrożenia, niepokoju, bólu i strachu.

najbardziej spotykanym rodzajem przemocy wobec dzieci jest